هم هوایی

هم هوایی

هم هوایی فرایندی است که طی آن بدن خود را با شرایط کمبود اکسیژن در ارتفاعات بالا تطبیق می دهد. هم هوایی فرایندی است با سرعت آهسته و کند که ممکن است از چند روز تا چند هفته بطول انجامد...

هم هوایی

هم هوایی فرایندی است که طی آن بدن خود را با شرایط کمبود اکسیژن در ارتفاعات بالا تطبیق می دهد. هم هوایی فرایندی است با سرعت آهسته و کند که ممکن است از چند روز تا چند هفته بطول انجامد. جهت سهولت بیشتر ارتفاعات را بصورت زیر طبقه بندی می کنند:

* ارتفاع زیاد: از 1500 متر تا 3500 متر از سطح دریا

* ارتفاع خیلی زیاد: از 3500 تا 5500 متر از سطح دریا

* ارتفاع بی نهایت: بیشتر از 5500 متر از سطح دریا

عملا در ارتفاعات کمتر از 2500 متر از سطح دریا نگرانی از بابت ارتفاع وجود ندارد، چرا که بیماری ارتفاع بندرت در این ارتفاع یا کمتر از آن اتفاق می افتد. تغییرات عملکردی بدن در حالت طبیعی برای فردی که به ارتفاع می رود بشرح ذیل است:

* نفس نفس زدن (نفسهای سریعتر، عمیقتر یا هر دو)

* کم آوردن نفس هنگام تقلا

* تغییر الگوی تنفس در شب هنگام

* بیدار شدنهای متوالی در طول شب

* افزایش دفع ادرار

با ارتفاع گرفتن در جو، از فشار هوا کم می شود و به همین دلیل هر نفس حاوی تعداد کمتر و کمتری از مولکولهای اکسیژن خواهد بود (البته نسبت اکسیژن همچمنان ثابت و حدود 21 درصد باقی می ماند). بنابراین بدن برای کسب اکسیژن لازم بایستی بیشتر تلاش کند که این تلاش خود را به شکل تنفس سریعتر و عمیقتر نشان می دهد. این موضوع مخصوصا هنگام انجام کارهایی مثل گام برداشتن، بیشتر نمایان می شود. بطور طبیعی بدن هنگام هر تلاشی، نفس کم می آورد و با استراحت این تنگی نفس سریعا رفع می گردد. قابلیت افزایش در تنفس موضوعی بحرانی است و به همین دلیل پرهیز از هر عامل کاهنده تنفس (مثل الکل یا برخی داروها) از اهمیت خاصی برخوردار است. در ارتفاعات زیاد، رسیدن مقدار اکسیژن خون به سطح طبیعی، با افزایش تنفس مسیر نخواهد شد. تداوم در افزایش تنفس باعث می شود سطح دی اکسیدکربن (که محصول زائد ناشی از اعمال حیاتی بدن بوده و توسط ریه ها دفع می شود) در خون کاهش یابد. میزان دی اکسیدکربن در خون برای مغز علامت مهمی در نحوه تنفس است. وقتی مقدار آن کم شود سرعت تنفس کاهش می یابد. کمبود اکسیژن علامت ضعیفتری است و به عنوان سوپاپ اطمینان و در مواقع بحرانی عمل می کند. در زمان بیداری، به دلیل وجود اراده، مشکلی در تنفس وجود ندارد ولی در شب هنگام الگوی عجیبی در تنفس رخ می دهد که نتیجه ایجاد تعادل در کشاکش این دو عملگر تنفسی است. در تنفس دوره ای ابتدا تنفس عادی است اما به تدریج آهسته و کند می شود، تا وقتی که موقتا قطع شده و سپس با تنفسهای سریع بازیافت می گردد. قطع تنفس ممکن است بین 10 تا 15 ثانیه بطول انجامد. تنفس دوره ای فرایندی است طبیعی و ارتفاع زدگی (یا بیماری حاد ارتفاع) محسوب نشده و به مرور با هم هوایی بهتر می شود، ولی معمولا تا هنگام فرود از بین نمی رود.

تنفس دوره ای می تواند در افراد ذیل نگرانی زیادی تولید کند:
1- در فردی که هنگام قطع تنفس از خواب بیدار شود که متوجه این قطع تنفس می شود
2- در فردی که پس از قطع تنفس و در مرحله بازیافت و تنفس سریع از خواب بیدار شود فکر خواهد کرد نفس کم آورده و به ورم ریوی (hape) دچار شده است.
3- در فردی که از خواب بیدار می شود و متوجه قطع تنفس همنوردش می شود.
در دو مورد اول، پس از چند لحظه تحمل، تنفس عادی برقرار می شود. در مورد آخر همنورد بالاخره نفس خواهد کشید و تنفس دوره ای وی تا هنگامی که از خواب بیدار شود، ادامه خواهد داشت. درصورتیکه علائم تنفس دوره ای، آزاردهنده بود ممکن است دارویی به نام استازولامید مفید واقع شود. در طول هم هوایی، تغییرات زیادی در تعادل شیمیایی مایعات بدن رخ می دهد. وقتی مرکز خونسازی بدن، غلظت خون را تشخیص می دهد، دست از کار کشیده و استراحت می کند و به این ترتیب خون غلیطتر می شود، چراکه کلیه ها به علت پدیده پُراِدراری ارتفاع کماکان مشغول دفع آب بدن هستند. مشخص نیست به چه دلیل این مرکز از کار می افتد، ولی به هر حال نتیجه آن افزایش غلظت خون است. احتمالا به دلیل افزایش تعداد گلوبولهای قرمز تا حدی قابلیت اکسیژن گیری خون بهتر شود. همچنین در جهت عدم شکل گیری َوَرم (اِدِم) عمل می کند. پرادراری در ارتفاع، طبیعی است و در غیر این صورت، بدن یا دچار کم آبی و یا به خوبی هم هوا شده است.

تمرین در شرایط کمبود اکسیژن

انجمن پزشکی کوهستان ایران: یکی از تمرین های موثر هیمالیانوردی ، تمرین کمبود اکسیژن (Hypoxic Training) نام دارد . می دانیم که علت اصلی آغاز روند هم هوایی ، کمبود اکسیژن در ارتفاعات است .  از سوی دیگر پژوهشها نشان داده اند که سیگاریها در مقایسه با دیگران ، گلبول های قرمز بیشتری دارند و در ارتفاع از هم هوایی نسبی برخوردارند. توجه به این دو موضوع ، موجب پیدایش تمرین های کمبود اکسیژن در میان هیمالیا نوردان گردید و این تمرین ها ، انقلابی در صعودهای بلند پدید آورد.

امروزه شاهد صعودهای بسیار سریعی در هیمالیا هستیم که با مفهوم سنتی هم هوایی ، به هیچ روی قابل توجیه نیست. یکی از عواملی که چنین صعودهای سریع و بی مقدمه ای را ممکن می سازد ، تمرین کمبود اکسیژن است که بخشی جدایی ناپذیر از تمرین های روزانه کوه نوردان برتر جهان گردیده است . البته این کوه نوردان دست به تمرین های نو ظهور و نا شناخته نمی زنند بلکه همان ورزش های کمکی مورد استفاده سایر کوه نوردان را به کار می گیرند که شامل دویدن ، شناکردن و دوچرخه سواری است . تنها تفاوت در  چگونگی تنفـس ضمن تمرین است :  در تمرین کمبود اکسیژن ،  کوه نورد بطور آگاهانه و هدفمــند طوری  نفس می کشد که بدنـش با کمبود اکسیژن ملایم و نامحسوسی رودررو گردد . مثلاً اگر از دویـدن به عنوان ورزش کمـکی بهره می گیرد ضمن  روندی بلند، سرعت تنفس خود را کم کم  پایین می آورد به نحوی که اکسیژن دریافتی وی در ضمن تمرین ، همواره کمی پایینتر از میزان مورد نیاز بدنش باشد.

این کار را می توان به کمک گام شماری انجام داد. مثلاً کوه نوردی که معمولاً در هر چهار گام یک دم و بازدم انجام می دهد ، پس از شش ماه در هر شش گام و پس از یک سال در  هر هشت گام یک دم و بازدم صورت می دهد. با کاهش تدریجی اکسیژن دریافتی، بدن وی به کمبود اکسیژن واکنش نشان داده میزان هموگلوبین و تعداد گلبول های قرمز خون وی افزایش می یابد . این همان فرایندی است که پس از حضور در ارتفاعات رخ می دهد و کوه نورد را برای تحمل کمبود اکسیژن آماده می سازد. به کمک این گونه تمرین، می توان بدون حضور در ارتفاعات و صعودهای آمادگی ، خود را با کمبود اکسیژن سازگار و برای صعود سریع در هیمالیا آماده نمود. فراموش نکنیم که برنامه ریزی برای تمرین کمبود اکسیژن بسیار دقیق ، حساس و پیچیده بوده نیاز به آگاهی کامل از سازوکار این گونه تمرینها و برنامه ریزی دقیق دارد . در واقع تمرین کمبود اکسیژن همانند تیغ دو لبه است و شتاب در کسب نتیجه دلخواه ، می تواند پیامدهای ناگواری به بار آورد . بهترین توصیه برای علاقه مندان صعودهای سریع در هیمالیا این است که بدون مشورت با پزشکان آگاه و با تجربه دست به چنین اقداماتی نزنند.