محوشدن تالاب ها

تالاب‌های ایران در حال محو شدن؛ «آب‌ها» آب می‌روند

یافته‌های حاصل از بررسی وضعیت ۸۴ تالاب مهم و مطالعه شده کشور نشان می‌دهد که تعداد ۳۱تالاب، به تدریج تمام یا قسمتی از مساحت مرطوب خود را از دست داده و به منشأ انتشار گرد و غبار تبدیل شده‌اند.

یافته‌های حاصل از بررسی وضعیت 84 تالاب مهم و مطالعه شده کشور نشان می‌دهد که تعداد 31تالاب، به تدریج تمام یا قسمتی از مساحت مرطوب خود را از دست داده و به منشأ انتشار گرد و غبار تبدیل شده‌اند. در مجموع حدود 58درصد مساحت کل این تالاب‌ها از بین رفته و بستر آنها به خاک و نمک تبدیل شده است و به همین دلیل برخی از این تالاب‌ها از فهرست کنوانسیون رامسر خارج یا در حال خارج شدن هستند. از میان 31 تالاب ایرانی مورد بررسی سه تالاب جازموریان، پریشان و گاوخونی 100 درصد مساحتشان خشک شده است و تالاب‌های صابری و هیرمند و یادگارلو نیز با مساحت 90 درصدی خشک شده روبه‌رو هستند. طبق این آمار دریاچه ارومیه نیز با خشکی 60 درصدی مواجه است.
 
مرکز پژوهش‌ها با انتشار گزارشی درباره وضعیت تالاب‌های ایران و قوانین مورد نیاز آن با اشاره به این موضوع اعلام کرده است که از 42نوع تالاب مشخص شده توسط کنوانسیون رامسر در جهان به‌جز یک نوع تالاب یعنی تالاب‌های تند، بقیه در کشور ایران یافت می‌شوند که بیانگر تنوع بسیار زیاد تالاب‌های ایرانی است. همچنین تعداد تالاب‌های ایران به واسطه وسعت کشور بسیار زیاد و محدوده تغییرات ابعاد آنها بسیار وسیع است به طوری که وسعت آنها بین کمتر از چند هکتار تا بیش از 500هزار هکتار در نوسان است. در این میان بیش از 84تالاب با اهمیت بین‌المللی شناسایی و مطالعه شده است که از بین آنها تاکنون 35تالاب در قالب 24عنوان، با مساحت کل 1،483،247 هکتار به کنوانسیون رامسر معرفی شده‌اند. اما علت این خشکسالی در تالاب‌ها و روند نابودی‌شان توسط یک عامل قابل توضیح نیست و تنوع فعالیت‌های انسانی در حوضه‌های آبخیز به قدری زیاد و از نظر تأثیرگذاری پیچیده است کـه شـاید نتوان با شفافیت سهم هریک را در سرنوشت تالاب مشخص ساخت. این فعالیت‌ها هـم در بخـش دولتـی و هم در بخش غیردولتی جریان دارد و علاوه بر وابسته بودن به برنامه‌های توسعه دولت، به سـایر عوامـل نظیـر مناسبات اجتماعی، وضعیت اقتصادی مردم، ویژگی‌های فرهنگی و حتی سیاسـی بسـتگی دارد. اگـر در ایـن میان، حکم‌فرمایی خشکسالی را نیز در نظر بگیریم، معادله مدیریت تالاب‌ها پیچیده‌تر می‌شود. درحال حاضر تالاب‌های کشور از برخی مشکلات و تنش‌های محیطی رنج می‌برند که در برخی از موارد حتی کارکردهای اصلی آنها که حمایت از تنوع زیستی است نیز خدشه‌دار می‌شود و این خسارت بزرگ مادی و معنوی به کشور وارد می‌کند. براساس مطالعات بانک جهانی که در سال 2002میلادی هزینه خسارت ناشی از تخریب تالاب‌های کشور برابر با 350میلیون دلار آمریکا (معادل 2800میلیارد ریال) بوده است. تالاب‌ها به دلیل واقع شدن در پست‌ترین نقاط حوزه‌های آبخیز، معمولاً تحت تأثیر اغلب تغییرات و تحولات بالادست قرار می‌گیرند، بنابراین با انواع مشکلاتی دست به گریبانند که برخی از بارزترین آنها عبارتند از؛
الف) افزایش بی‌رویه سطح زیرکشت اراضی حوضه‌های آبریز بالادست، دریاچه‌ها و تالاب‌ها.
ب) کاهش آب ورودی به تالاب‌ها از منابع آب سطحی و زیرزمینی حوزه آب خیز و دشت‌های اطراف تالاب‌ها (تأمین نشدن حق آبه زیست محیطی تالاب‌ها) به ویژه در اثر اجرای پروژه‌های سدسازی و انتقال بین حوزه‌ای.

ج) اجرای طرح‌های توسعه‌ای و زیربنایی بزرگ مثل راه‌سـازی، پتروشـیمی، پالایشـگاه، فرودگـاه، خطوط انتقال نیرو و... در محدوده‌های اثرگذار تالاب‌ها.

هرچند سدسازی در اقلیم‌های خشک و نیمه خشک که طبیعتاً دارای بارش‌های کم و اغلب موقت و فصلی‌اند، راهکاری برای ذخیره آب برای فصول خشک و تأمین انرژی به حساب می‌آید، اما کم توجهی به مسائلی نظیر تشدید تبخیر از سطوح آبی سدها، انتخاب نادرست ساختگاه سد، کم توجهی به آثار زیست محیطی آنها مخصوصاً آثار منفی تخصیص نیافتن حق آبه های زیست محیطی پایین دست، فقدان مشارکت جوامع بومی و اثرپذیر در تصمیم گیری درباره پروژه‌های سدسازی و فقدان توجیه اقتصادی با توجه به ارزش‌های منابع زیست بوم این پروژه‌ها را به یکی از اصلی‌ترین تضعیف کننده زیست بوم‌های تالابی و رودخانه‌ها تبدیل کرده است. درحال حاضر سالیانه پنج میلیارد مترمکعب از آب تجدیدپذیر کشور در دریاچه‌های پشت سدها تبخیر می‌شوند (معادل 20برابر حجم مخزن سد امیرکبیر کرج. به رغم اینکه تقریباً روی تمام رودخانه‌های دائمی کشور سد احداث شده و محیط زیست کشور به ویژه تالاب‌ها و رودخانه‌ها به شدت تحت تأثیر قرار گرفته‌اند، ولی متأسفانه مدیریت منابع آب کشور کماکان با مشکلات جدی ازجمله تأمین آب با توجه به رشد جمعیت و عوامل دیگر رو‌به‌رو هستند.

علاوه بر این گزارش، مرکز پژوهش‌های مجلس گفت و گوها و اظهارنظرهای دیگر مسوولان ایرانی نشان می‌دهد که وضعیت تالاب‌های ایران از حالت هشدار به وضعیت قرمز رسیده است و همان‌گونه که مدیر طرح حفاظت از تالاب‌های ایران به ایلنا گفته است: «‌آماری که ما در بررسی‌هایمان به دست آوردیم، نشان می‌دهد که از میان 1000 تالاب موجود در کشور بر اساس تعریف کنوانسیون بین‌المللی رامسر، بین 70 تا 75 درصد از تالاب‌های کشور ما یا در وضعیت بحرانی هستند و یا در معرض خطر قرار دارند و این مساله به آن معناست که برخی از آنها کارکردهای خودشان را از دست داده‌اند.» با این حال او یک امیدواری در این زمینه دارد: «‌تالاب‌ها اکوسیستم‌هایی هستند که ممکن است؛ در دوره‌هایی عرصه‌ای از آنها خشک شود و دوباره در دوره‌ای دیگر آب به بدنه آن‌ها بازگردد؛ به همین دلیل نمی‌توان به راحتی از واژه خشک شدن یا از بین رفتن برای تالاب استفاده کرد.برای نمونه درباره تالاب هامون شاهدیم، با وجود آنکه چند سال این تالاب خشک بوده، اما اکنون با ورود آب به هامون، کارکردهای آن دوباره احیا شد؛ بنابراین نمی‌توانیم به راحتی اظهار کنیم که یک تالاب به طور کل از بین رفته است. سوابق تاریخی هم نشان می‌دهد که برخی تالاب‌ها در گذشته، خشک شده و دوباره به حالت طبیعی بازگشته‌اند، اما در آن زمان عوامل طبیعی عامل خشکی و پر آبی بوده، اما در دوره ما عمدتاً دلایل این خشکی‌ها عوامل انسانی است.»

آب بنوشید

پیشگیری و درمان با طب ورزشی

آب بنوشید، به راحتی ورزش کنید

توجه ویژه به الگوی مصرف آب و مایعات در افزایش عملکرد ورزشکاران نقش به سزایی دارد.

بیش از 60 درصد ترکیب بدن انسان از آب تشکیل شده است. 73درصد عضلات ، 93 درصد حجم خون و 10 درصد بافت چربی را آب تشکیل می‌دهد.آب نقش بسیار مهمی را در عملکرد فیزیولوژیکی و بیوشیمیایی در بدن بازی می‌کند. وقتی که فرد ورزش می‌کند دمای مرکزی بدن بالا رفته و این بالا رفتن درجه حرارت به طور خودکار باعث اتلاف گرما می‌شود. 

از دست دهی گرما به این صورت نمی‌تواند به تنهایی باعث کاهش بار گرمایی شود بنابر این  در مرحله بعدی تعریق اتفاق می افتد که باعث از دست دهی آب بدن نیز می‌شود. در این صورت اگر دریافت مایعات به اندازه کافی نباشد،هیدراتاسیون یا کم آبی در بدن اتفاق می افتد.باید توجه کرد که کاهش حداقل دو درصد از مایعات بدن می‌تواند اثر منفی در عملکرد ورزشی داشته باشد

تاثیرات کم آبی در بدن

با توجه به میزان درجات ، کم آب شدن بدن در فعالیت بدنی و تعریق علائم مختلف و البته قابل پیش‌بینی رخ می دهد. خستگی، کاهش اشتها، قرمزی پوست، سوزش معده، سردرد، خشکی دهان و گلو، عدم تحمل گرما، تیره شدن رنگ ادرار از علائم اولیه کم آبی در بدن است.از دست دهی مقدار بیشتر آب تا سه درصد و بیشتر منجر به ایجاد عوارض شدیدتری چون گرفتگی عضلات ، تاری دید، اشکال در بلع، گیجی ، چروکیدگی پوست و سوزش ادرار می‌شود.

در صورتی که علائم کم آبی در بدن ادامه پیدا کند یا باعث ایجاد تهوع، استفراغ و از دست دهی هوشیاری شود ایجاد خطر جدی شوک گرمایی وجود خواهد داشت که این موقعیت خطرناک به درمان پزشکی فوری نیاز دارد.

از افت عملکرد بدن تا بروز بیماری قلبی

وقتی که ورزشکار عرق می‌کند ، حجم مایعات خارج سلولی و داخل سلولی کاهش می یابد. آب و کلرید سدیم مهم‌ترین ترکیباتی هستند که در مایعات خارج سلولی وجود دارند و طی تعریق از دست می‌روند. کمبود آب باعث افت عملکرد و کاهش حجم خون می ‌شود. در این مواقع بدن سعی می‌کند که از عضلات فعال و ارگان‌های حیاتی حمایت کند و ضربان قلب افزایش می یابد. کم آبی و در نتیجه‌ کاهش خون رسانی باعث ایجاد خستگی و گرمازدگی می‌شود که این خود باعث کاهش عملکرد و افزایش خطر بیماری قلبی می‌شود.

در آب و هوای گرم از دست دادن حتی مقدار خیلی کمی آب در بدن (یک درصد وزن بدن) می‌تواند عملکرد ورزشی را مخصوصا تا حد زیادی کاهش دهد.در طول فعالیت‌های طولانی مدت مایعات همراه با سدیم از دست می‌روند. 

عرق انسان حاوی40 تا 50 میلی مول سدیم در هر لیتر است. یک ورزشکار حرفه‌ای می‌تواند در یک روز تا پنج لیتر مایعات برابر با 4600 تا 5750 میلیگرم سدیم از دست دهد. بنابراین ورزشکار، مربی، بدنساز و متخصص تغذیه باید به این تغییرات آشنایی داشته باشند.

متاسفانه مطالعات نشان می‌دهد که اغلب ورزشکاران مایعات کافی قبل، در حین و بعد از ورزش مصرف نمی‌کنند. حتی بسیاری از ورزشکاران رشته‌های وزنی بر حسب عادت برای رسیدن به وزن خاص خود برای رقابت بدن خود را به طرق مختلف مجبور به از دست دادن آب می‌کنند.

چنین عملی متاسفانه عملکرد ورزشی را تحت تاثیر قرار داده و باعث از دست دادن قدرت، توان هوازی و ظرفیت بی هوازی می‌شود.

خطر کم آبی کودکان را بیشتر از جوانان تهدید می کند. توصیه می‌شود ورزشکاران در ساعات قبل از شروع یک فعالیت ورزشی بدن خود را با مصرف نوشیدنی‌ها و میان وعده‌های حاوی سدیم و نمک به خوبی هیدراته نمایند.  البته خطر کم آب شدن فرد در ورزش‌هایی که بیش از سه ساعت طول می‌کشد بسیار بالاتر است. 

ا

غلب ورزشکاران به درستی نمی دانند که واقعا چه مقدار عرق می‌کنند و چطور باید سریعا به بدن خود آب برسانند. از دست دادن آب در ورزشکاران می‌تواند باعث بروز مشکلاتی در آنها شود، اگر ورزشکار نتواند مایعات از دست رفته از طریق عرق را جبران کند کم آبی بدن و خستگی غیر قابل اجتناب خواهد بود.

چگونگی اندازه گیری میزان آب از دست رفته

میزان از دست دهی آب در طول ورزش تحت تاثیر پارامترهای مختلفی چون ژنتیک ، جنس، سن، سایز بدنی ، سرعت و میزان تعریق ، برنامه تمرینی و درجه حرارت محیط است، در نتیجه‌ توصیه کردن یک برنامه کلی هیدراتاسیون (پرآبی بدن) به ورزشکاران غیر ممکن است.

روش‌های مختلفی برای اندازه گیری دهیدراتاسیون (کم آبی ) در بدن وجود دارد، مانند تغییرات وزن بدن، اسمولالیته پلاسما، تغییرات حجم پلاسما، اسمولالیته ادرار، حجم ادرار 24 ساعته ، رنگ ادرار و میزان تشنگی اما از این بین بهترین روش برای اندازه گیری و تعیین مایعات از دست رفته توزین فرد قبل از فعالیت ورزشی و بعد آن است.

مصرف مایعات در مسابقات

مصرف آب و پیشگیری از کم آبی و پر آبی در ورزشکاران نیاز به آموزش دارد. برنامه جایگزین کردن مایعات در ورزشکاران نشان می‌دهد که ورزشکاران باید به این دو مورد زیر آگاه باشند

 که : چه مقدار عرق می‌کنند؟ چه مقدار مایعات نیاز دارند تا مایعات از دست رفته را جبران کنند؟

تعریق و بهترین راه تعیین میزان آن

ورزشکار برای این که بداند که به چه اندازه مایعات نیاز دارد، باید ابتدا بداند چه قدر عرق کرده است. میزان کاهش وزن در طول تمرین بعلاوه میزان مایعات مصرف شده در طول تمرین برابر است با مقدار مایعاتی که باید بنوشید به عنوان مثال، اگر ورزشکاری در طول ورزش حدود 700 گرم از وزن خود را از دست دهد و 350 سی سی مایعات مصرف کرده است باید تقریبا به ازای هر ساعت یک لیتر مایعات در طول تمرین مصرف کند. یعنی در واقع هر 15 دقیقه 300 سی سی باید از مایعات بنوشد.

همچنین ورزشکاران می‌توانند از طریق بررسی رنگ ادرارشان میزان آب بدن خود را چک کنند. ادرار در افرادی که مایعات کافی نوشیده است، لیمویی و فردی که بدنش کم آب است به رنگ تیره (مانند آب سیب) است.

توصیه‌ برای ورزشکاران در آستانه فصل گرما

 نسیبه نیکروش کارشناس تغذیه فدراسیون پزشکی ورزشی در آستانه فصل گرما برای ورزشکاران در خصوص کم آبی و مصرف مایعات با توصیه هایی دارد : کسانی که به مدت 90 دقیقه یا بیشتر به فعالیت ورزشی می‌پردازند.  به جای آب بهتر است از نوشیدنی‌های ورزشی استفاده کنند.کلیه ورزشکاران چه آنهایی که به صورت آماتور ورزش می‌کنند و چه آنهایی که به شکل حرفه‌ای یک فعالیت ورزشی را دنبال می‌کنند با تغییر فصل باید بدن خود را هیدراته (یعنی پر آب) نگه دارند، البته این مسئله در ورزشکاران حرفه‌ای باید جدی‌تر گرفته شود و متناسب با ساعات قبل از تمرین یا مسابقه میزان مایعات مصرفی خود را کنترل کند. 

به عنوان مثال اگر چهار ساعت به شروع تمرین یا مسابقه آنها باقی مانده است باید چهار لیوان آب مصرف کند و به تدریج با نزدیک شدن به زمان مسابقه با تمرین این میزان کاهش پیدا می‌کند.

وی افزود: ورزشکاران حرفه‌ای با نزدیک شدن به زمان مسابقه هر 15 دقیقه باید 100 تا 150 سی سی مایعات مصرف کنند که البته اگر زمان فعالیت ورزشی 50 دقیقه تا یک ساعت طول بکشد، آب ساده کفایت می‌کند ، اما اگر فعالیت ورزشی 90 دقیقه یا بیشتر باشد انواع نوشیدنی های ورزشی به جای آب توصیه می‌شود.

پس از فعالیت ورزشی به ویژه در محیط‌های باز چون میزان تعریق زیاد است، ورزشکار بلافاصله باید میزان مایعات از دست رفته بدن خود را جبران کند تا دچار کم آبی نشود، به عنوان مثال قبل از شروع ورزش باید نسبت به ورزش اطلاع کامل داشته باشد و پس از انجام فعالیت ورزشی اگر به فرض مثال 500 گرم وزن کم کرده باشد باید تقریبا 750 سی سی مایعات مصرف کند تا آب از دست رفته جبران شود.