گیاه سریش

شناخت گیاهان کوهستان : سریش

کوهستان ها که ما علاقه زیادی به پیمایش آنها داریم ، پر از گیاهان زیبا و مفیدند که شناخت شکل و خواص آنها برای هر کدام از ما مفید است.

هر ساله از یک ماه مانده به آغاز بهار و تا اوایل پاییز که طبیعت ایران سبزی و طراوت خاصی دارد، گیاهان رنگ به رنگ و زیبایی با برگ‌های سبز خودنمایی می‌کنند اما به جرئت می‌توان گفت شاید فقط  10  درصد مردم در حالتی خوشبینانه این گیاهان را بشناسند و حتی این درصد پایین هم رغبت اندکی برای چیدن و مصرف آنها دارند.

ایران منبع سرشاری است از گونه های مختلف گیاهان دارویی که در نقاط مختلف ایران به صورت خودرو رشد میکنند.کشور ایران با تنوع کلیماتیک و اکولوژیک جغرافیایی و بدلیل قرار گرفتن در پهنه‌ای از جهان که دربرگیرنده سه ناحیه رویشی اروپا – سیبری، ایرانو – تورانی و خلیج و عمانی می‌باشد از تنوع گونه‌ گیاهی قابل توجه برخوردار است. بطوریکه امروزه با پیشرفت علم گیاهشناسی مدرن تعداد گونه‌های شناخته شده در آن به 8000 گونه بالغ می‌گردد. قطعاً در میان این تعداد از گیاهان ،بخشی نیز در ردیف گیاهان دارویی است. از بین حدود سه هزار گونه گیاه دارویی که در دنیا شناخته شده ،حدود صد و چهل گونه خاص ایران است.

‌دست کم 25 درصد داروهای تجویز شده امروزی از گیاهان استخراج شده‌اند از جمله تاکسول(taxol) که دارویی ضد درد و سرطان است. قندها، لیپیدها و پروتئین‌ها وحتی هوایی که تنفس می‌کنیم از گیاهان است، گیاهان سرسبزی که علاوه بر زیبایی‌های مخصوص به خود هر کدام خاصیت‌های نهانی دارند که بشر همواره به‌ دنبال کشف حقیقت‌های ترکیبی آن بوده است.

بسیاری از بزرگان علم پزشکی ما که گل سرسبد آنها ابن سینا ست، زندگی خود را وقف تحقیق و پژوهش درباره گیاهان و درمان آلام مردم به‌ وسیله این معجون‌های طبیعی کرده‌اند. بر اساس لیست جامع سازمان بهداشت جهانی بیش از 20 هزار نوع گیاه شفا بخش وجود دارد که جانشینی برای برخی فرآورده‌های دارویی بسیار مهم و موثر است. گیاهان چه به ‌صورت طب سنتی و چه به ‌صورت فرآورده‌های خالص دارویی جدید مورد استفاده قرار می‌گیرند که هر دوی آنها باید با آگاهی مصرف شود.

در این سلسله مطالب به شناخت و بررسی گیاهان کوهستان می پردازیم.

 سریش ('Eremurus')

سریش گیاهی از دسته سوسنی‌ها ست.

 ریشه این گیاه ضخیم و لعاب‌دار است . سیستم ریشه‌ای این جنس شامل یک ریزوم کوتاه ضخیم و راست چسبیده به تعدادی ریشه‌های کلفت شبیه به بازوان یک ستارهٔ دریایی است که از مشخصات بارز شناسایی این گیاه‌است.

همهٔ برگ‌های دراز و باریک گیاهان این جنس نیز بصورت مجتمع بزرگ برگ‌های قاعده ای نمایان می‌شوند.

گل‌ها به رنگ‌های صورتی، سفید، زرد، مایل به سبز تا سبز متمایل به قهوه‌ای در طول یک خوشهٔ خیلی بلند و در روی یک ساقهٔ بی‌برگ قرار گرفته‌اند.

میوه کپسول این گیاهان مدور و بعضی مواقع دراز است که در هنگام رسیدن با سه شکاف شکفته می‌گردد. داخل کپسول دانه‌های سه وجهی است که در بسیاری از گونه‌ها دارای پره‌های غشایی واضح است.

گیاه سریش از جمله گیاهانی می باشد که از قدیم الایام در امور صنعتی و مصارف خوراکی استفاده می گردید.

 مورد استفاده ی این گیاه بیشتر به دلیل چسبنده بودنش است. البته این گیاه علاوه بر این، کاربرد درمانی هم دارد.

ریشهٔ غده ای شکل گونه‌های مختلف سریش در سابق و شاید در حال حاضر نیز در ایران برای ساختن چسب سریش مورد استفاده قرار می‌گرفته‌است. ژل سریش )اینولین) در گروه پلی ساکاریدها قرار دارد.

گفته می‌شود که برگ‌های جوان آن نیز به عنوان سبزی استفاده‌های خوراکی داشته و از ریشهٔ آن که به میزان قابل ملاحظه‌ای نشاسته دارد نوعی سوپ یا آش تهیه می‌گردد. اما به علل نامعلومی هیچ یک از گونه‌های سریش مورد چرای احشام قرار نگرفته و روی همین اصل در مراتعی که بیش از اندازه مورد چرا واقع شده و گیاهان خوش خوراک آن کم شده و یا از بین رفته‌اند، بوته‌های پرپشتی از این گیاه دیده می‌شود.

 از دانه های این گیاه، روغنی گرفته می شود که در بعضی از تصلب ‌های شریانی مورد استفاده قرار می گیرد.

  ریشه ی این گیاه گرم و خشک است و برای یرقان، ناراحتی‌ های کبدی، خشونت حلق و ناراحتی‌ های معده از آن استفاده می کنند.

سریش فقط نمی چسباند، ضدعفونی هم می کند. از ریشه ی این گیاه جوشانده غلیظی درست می کنند که برای درمان جوش‌ ها بسیار مفید می باشد زیرا خاصیت ضدعفونی کننده دارد.

 سریش قاعده آور است و در درمان ورم بیضه موثر است و باعث تسریع در جوش خوردن استخوان های شکسته می شود.

کاربرد :از برگ‌های این گیاه در پختن نان مغزدار استفاده می‌کنند. گاه نیز با آن نرگسی درست می‌کنند.

رویشگاه

 این گیاه در نواحی کوهستانی و مرتفع می روید و فصل گل دهی آن از اواسط اردیبهشت ماه تا اواسط خرداد است.

جنس سریش در حدود ۴۵ گونه دارد که قسمت اعظم آنها در افغانستان و تاجیکستان می‌رویند در ایران تقریباً ۸ گونه از آن وجود دارد. گونه‌های چندی از جنس سریش جزو گیاهان پرورشی باغی محسوب می‌گردند. در بهار یا اوایل تابستان گونه‌های متعددی از آنها به عنوان گل‌های زینتی در گل‌فروشی‌ها به معرض فروش گذارده می‌شوند.

در ایران رویشگاه‌های این گیاه عمدتاً در استان‌های خراسان می‌باشد.

در کوه بل (اقلید فارس) نیز دامنه های بسیاری از این گل زیبا پوشیده شده است که در برنامه ای که در پایان اردیبهشت ماه 1392 در این محل اجرا شد از مناظر زیبای آن لذت بردیم.