گیاه سریش

شناخت گیاهان کوهستان : سریش

کوهستان ها که ما علاقه زیادی به پیمایش آنها داریم ، پر از گیاهان زیبا و مفیدند که شناخت شکل و خواص آنها برای هر کدام از ما مفید است.

هر ساله از یک ماه مانده به آغاز بهار و تا اوایل پاییز که طبیعت ایران سبزی و طراوت خاصی دارد، گیاهان رنگ به رنگ و زیبایی با برگ‌های سبز خودنمایی می‌کنند اما به جرئت می‌توان گفت شاید فقط  10  درصد مردم در حالتی خوشبینانه این گیاهان را بشناسند و حتی این درصد پایین هم رغبت اندکی برای چیدن و مصرف آنها دارند.

ایران منبع سرشاری است از گونه های مختلف گیاهان دارویی که در نقاط مختلف ایران به صورت خودرو رشد میکنند.کشور ایران با تنوع کلیماتیک و اکولوژیک جغرافیایی و بدلیل قرار گرفتن در پهنه‌ای از جهان که دربرگیرنده سه ناحیه رویشی اروپا – سیبری، ایرانو – تورانی و خلیج و عمانی می‌باشد از تنوع گونه‌ گیاهی قابل توجه برخوردار است. بطوریکه امروزه با پیشرفت علم گیاهشناسی مدرن تعداد گونه‌های شناخته شده در آن به 8000 گونه بالغ می‌گردد. قطعاً در میان این تعداد از گیاهان ،بخشی نیز در ردیف گیاهان دارویی است. از بین حدود سه هزار گونه گیاه دارویی که در دنیا شناخته شده ،حدود صد و چهل گونه خاص ایران است.

‌دست کم 25 درصد داروهای تجویز شده امروزی از گیاهان استخراج شده‌اند از جمله تاکسول(taxol) که دارویی ضد درد و سرطان است. قندها، لیپیدها و پروتئین‌ها وحتی هوایی که تنفس می‌کنیم از گیاهان است، گیاهان سرسبزی که علاوه بر زیبایی‌های مخصوص به خود هر کدام خاصیت‌های نهانی دارند که بشر همواره به‌ دنبال کشف حقیقت‌های ترکیبی آن بوده است.

بسیاری از بزرگان علم پزشکی ما که گل سرسبد آنها ابن سینا ست، زندگی خود را وقف تحقیق و پژوهش درباره گیاهان و درمان آلام مردم به‌ وسیله این معجون‌های طبیعی کرده‌اند. بر اساس لیست جامع سازمان بهداشت جهانی بیش از 20 هزار نوع گیاه شفا بخش وجود دارد که جانشینی برای برخی فرآورده‌های دارویی بسیار مهم و موثر است. گیاهان چه به ‌صورت طب سنتی و چه به ‌صورت فرآورده‌های خالص دارویی جدید مورد استفاده قرار می‌گیرند که هر دوی آنها باید با آگاهی مصرف شود.

در این سلسله مطالب به شناخت و بررسی گیاهان کوهستان می پردازیم.

 سریش ('Eremurus')

سریش گیاهی از دسته سوسنی‌ها ست.

 ریشه این گیاه ضخیم و لعاب‌دار است . سیستم ریشه‌ای این جنس شامل یک ریزوم کوتاه ضخیم و راست چسبیده به تعدادی ریشه‌های کلفت شبیه به بازوان یک ستارهٔ دریایی است که از مشخصات بارز شناسایی این گیاه‌است.

همهٔ برگ‌های دراز و باریک گیاهان این جنس نیز بصورت مجتمع بزرگ برگ‌های قاعده ای نمایان می‌شوند.

گل‌ها به رنگ‌های صورتی، سفید، زرد، مایل به سبز تا سبز متمایل به قهوه‌ای در طول یک خوشهٔ خیلی بلند و در روی یک ساقهٔ بی‌برگ قرار گرفته‌اند.

میوه کپسول این گیاهان مدور و بعضی مواقع دراز است که در هنگام رسیدن با سه شکاف شکفته می‌گردد. داخل کپسول دانه‌های سه وجهی است که در بسیاری از گونه‌ها دارای پره‌های غشایی واضح است.

گیاه سریش از جمله گیاهانی می باشد که از قدیم الایام در امور صنعتی و مصارف خوراکی استفاده می گردید.

 مورد استفاده ی این گیاه بیشتر به دلیل چسبنده بودنش است. البته این گیاه علاوه بر این، کاربرد درمانی هم دارد.

ریشهٔ غده ای شکل گونه‌های مختلف سریش در سابق و شاید در حال حاضر نیز در ایران برای ساختن چسب سریش مورد استفاده قرار می‌گرفته‌است. ژل سریش )اینولین) در گروه پلی ساکاریدها قرار دارد.

گفته می‌شود که برگ‌های جوان آن نیز به عنوان سبزی استفاده‌های خوراکی داشته و از ریشهٔ آن که به میزان قابل ملاحظه‌ای نشاسته دارد نوعی سوپ یا آش تهیه می‌گردد. اما به علل نامعلومی هیچ یک از گونه‌های سریش مورد چرای احشام قرار نگرفته و روی همین اصل در مراتعی که بیش از اندازه مورد چرا واقع شده و گیاهان خوش خوراک آن کم شده و یا از بین رفته‌اند، بوته‌های پرپشتی از این گیاه دیده می‌شود.

 از دانه های این گیاه، روغنی گرفته می شود که در بعضی از تصلب ‌های شریانی مورد استفاده قرار می گیرد.

  ریشه ی این گیاه گرم و خشک است و برای یرقان، ناراحتی‌ های کبدی، خشونت حلق و ناراحتی‌ های معده از آن استفاده می کنند.

سریش فقط نمی چسباند، ضدعفونی هم می کند. از ریشه ی این گیاه جوشانده غلیظی درست می کنند که برای درمان جوش‌ ها بسیار مفید می باشد زیرا خاصیت ضدعفونی کننده دارد.

 سریش قاعده آور است و در درمان ورم بیضه موثر است و باعث تسریع در جوش خوردن استخوان های شکسته می شود.

کاربرد :از برگ‌های این گیاه در پختن نان مغزدار استفاده می‌کنند. گاه نیز با آن نرگسی درست می‌کنند.

رویشگاه

 این گیاه در نواحی کوهستانی و مرتفع می روید و فصل گل دهی آن از اواسط اردیبهشت ماه تا اواسط خرداد است.

جنس سریش در حدود ۴۵ گونه دارد که قسمت اعظم آنها در افغانستان و تاجیکستان می‌رویند در ایران تقریباً ۸ گونه از آن وجود دارد. گونه‌های چندی از جنس سریش جزو گیاهان پرورشی باغی محسوب می‌گردند. در بهار یا اوایل تابستان گونه‌های متعددی از آنها به عنوان گل‌های زینتی در گل‌فروشی‌ها به معرض فروش گذارده می‌شوند.

در ایران رویشگاه‌های این گیاه عمدتاً در استان‌های خراسان می‌باشد.

در کوه بل (اقلید فارس) نیز دامنه های بسیاری از این گل زیبا پوشیده شده است که در برنامه ای که در پایان اردیبهشت ماه 1392 در این محل اجرا شد از مناظر زیبای آن لذت بردیم.

خواص گل گاو زبان

یکی از عجایب سلسله کوه های البرز که قله عظیمی چون دماوند دارد، پرورش چندین نوع گیاه دارویی است که اثر درمانی زیادی دارند و منحصراً در دامنه های این کوه به عمل می آیند و در کوه های دیگر اثری از آنها نیست. چندی پیش جراید ایران از یکی از این گیاهان سخن گفته و اثرات سحرآمیز آن را بیان داشتند و نوشتند که کارشناسان خارجی بذر این گیاه را به کشورهای دیگر برده اند، ولی با کوشش فراوان نتوانسته اند آن را به عمل آورند، زیرا این گیاه فقط در زادگاه اولیه خود سبز می شود.

هر چند در کتب قدیم به گل گاوزبان " لسان الثور" می گویند، ولی در واقع نام دیگری ندارد. اسم فرانسوی، انگلیسی، آلمانی، ترکی و غیره هم ندارد، چون در هیچ نقطه ای از زمین جز دامنه کوه های البرز به عمل نمی آید و با گیاه دیگری که در آذربایجان و شهرهای دیگر ایران و کشورهای دیگر می روید و به غلط به گاوزبان مشهور شده است، نسبتی ندارد. برای اینکه این اشتباه که حدود چند قرن است پزشکان و دارو سازان را گمراه کرده است، از بین برود این را "گل گاوزبان" و دیگری را "گیاه گاوزبان" بنامید. این دو گیاه متفاوت هستند، تنها گل هایشان کمی به هم شبیه است، هیچگونه خواص مشترکی ندارند و از نظر منافع طبی با هم متضاد می‌‌باشند. گل های "گل گاوزبان" درشت تر از گل های"گیاه گاوزبان" است.

گیاه گاوزبان به عنوان یکی از غنی‌ترین منابع اسیدهای چرب اصلی بشمار می‌رود بطوریکه از آن به عنوان غنی‌ترین منبع شناخته‌شده برای (Gamma Linoenic Acid (GLA در نزد بشر معرفی شده‌است. گل گاوزبان یک گیاه علفی یک ساله‌است که از اردیبهشت تا شهریور گل می‌دهد.

 نحوه استفاده گل گاو زبان

به صورت دم کرده مصرف می‌شود و برخی مقداری فندق هم با آن مصرف می‌کنند.

گیاه‌شناسی (گل گاو زبان)

گاوزبان گیاهی است علفی و یکساله که ارتفاع ساقه آن تا ۶۰ سانتیمتر می‌رسد ساقه آن شیاردار و خاردار می‌باشد. برگ‌های این گیاه ساده و پوشیده از تارهای خشن است. گلهای آن به رنگ آبی، سفید و بنفش می‌باشد.

گاوزبان احتمالا از شمال آفریقا به نواحی دیگر راه یافته و امروزه در منطقه مدیترانه، نواحی شمال آفریقا و قسمت‌هایی از خاورمیانه می‌روید. گل، برگ و سرشاخه‌های گلدار آن به مصرف دارویی می‌رسد.

گاوزبان گیاهی مقاوم به شوری است که قادر به جذب یون‌های سدیم، کلر، پتاسیم، کلسیم و منیزیم از خاک می‌باشد و می‌توان از این گیاه برای خارج ساختن این یون‌ها از خاک و اصلاح خاک‌های شور و قلیا استفاده کرد.[۲] در ویکی‌پدیای زبان‌های دیگر به ترکیبات سمی و آلکالوئیدی این گیاه هم اشاره شده.

خواص داروئی گل‌گاوزبان

بر اساس کتاب قانون بوعلی سینا:(قانون در طب انتشارات صداوسیما صفحه ۲۰۲) مزاج:گرمیش نزدیک به اعتدال است و کمی به سوی گرمی گرایش دارد، در آخر اول رطوبتی دارد. خوزی گفته‌است در آخر دوم سرد و تر است و این نظریه از راستی دور است.

۱) گل گاو زبان و برگ‌های آن تصفیه کننده خون است.

۲) آرام کننده اعصاب است.

۳) عرق آور است.

۴) ادرار آور است.

۵)کلیه‌ها را تقویت می‌کند.

۶) سرماخوردگی را برطرف می‌کند.

۷) برای از بین بردن سرفه از دم کرده گل گاو زبان استفاده کنید.

۸) در درمان برونشیت موثر است.

۹) بی اختیاری دفع ادرار را درمان می‌کند.

۱۰) التهاب و ورم کلیه را درمان می‌کند.

۱۱) در درمان بیماری سرخک و مخملک مفید است.

۱۲) ضماد برگ‌های گاو زبان برای رفع ورم موثر است.

۱۳)برگهای گاوز بان را بپزید و مانند اسفناج از آن استفاده کنید.

۱۴) برگهای تازه گل گاو زبان دارای مقدر زیادی ویتامین C می‌باشد و در بعضی از کشورها آنرا داخل سالاد می‌ریزند.

۱۵)  این گیاه درمان خوبی برای فلاش بک زدن‌های متوالی در زندگیست